Podstawowe zasady ochrony dzieci przed krzywdzeniem w sytuacji kryzysu humanitarnego

 

Pierwsza faza kryzysu humanitarnego wywołanego wojną często wiąże się z działaniem personelu i osób pełniących wolontariat w trybie „wszystkie ręce na pokład”. Przejście tej fazy jest konieczne do zapanowania nad sytuacją i zdiagnozowania potrzeb, ale jak najszybciej powinny ją zastąpić działania planowe, które będą mieć w centrum uwagi bezpieczeństwo dzieci. Niektóre osoby zgłaszające się do pracy z dziećmi mogą stanowić dla nich zagrożenie. Organizacje/instytucje prowadzące miejsca tymczasowego pobytu  lub pracujące na ich terenie działają na zasadzie zaufania publicznego i mają obowiązek ochrony dzieci.

Dlatego każda organizacja/instytucja organizująca pracę z dziećmi w miejscach tymczasowego pobytu powinna wprowadzić procedurę weryfikacji personelu i  osób pełniących wolontariat przed dopuszczeniem ich do kontaktu z dziećmi. W przypadku pracy lub wolontariatu zorganizowanego przez instytucję, organizację pozarządową lub inny podmiot przed przystąpieniem osób zgłaszających się do pracy lub wolontariatu do pracy/wolontariatu osoba odpowiedzialna za tego typu działania:

1. dokonuje rejestracji pracownika(-czki)/wolontariusza(-ki)
2. odbiera od niego/niej oświadczenie o niekaralności za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przestępstwa na szkodę małoletniego oraz o braku toczących się względem niego/niej postępowań karnych i dyscyplinarnych. Poucza też pracownika(-czkę)/wolontariusza(-kę) o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Wskazane wyżej oświadczenia należy odebrać również od osób indywidualnych udostępniających mieszkanie/pokój rodzinom ukraińskim.

Ponadto pracownik(-czka)/wolontariusz(-ka) przed przystąpieniem do pracy/wolontariatu zapoznaje się z podstawowymi zasadami kontaktu z dziećmi (omówionymi w dalszej części dokumentu) i podpisuje oświadczenie o zobowiązaniu się do ich przestrzegania. Wzór powyższych oświadczeń znajduje się w Załączniku nr 1.

 

W przypadku kiedy praca/wolontariat dotyczą działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi, to zgodnie z art. 21 ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępstwami na tle seksualnym organizator pracy/wolontariatu jest zobowiązany przed zawarciem umowy sprawdzić pracownika(-czkę)/wolontariusza(-kę) w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym (rejestr z dostępem ograniczonym) oraz w Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze. Sprawdzenie w rejestrze sprawców dokumentowane jest wydrukiem informacji zwrotnej wygenerowanej z Rejestru. Figurowanie w Rejestrze wyklucza przystąpienie do pracy/wolontariatu. Dane nt. pracownika konieczne do sprawdzenia w Rejestrze znajdują się w Załączniku nr 1.

 

Powyższe dokumenty przechowywane są w dokumentacji pracownika(-czki)/wolontariusza(-ki) prowadzonej przez instytucję/organizację organizującą pracę/wolontariat.  

Naczelną zasadą wszystkich działań podejmowanych przez personel i osoby pełniące wolontariat mających bezpośredni kontakt z dziećmi  znajdującymi się w sytuacji kryzysu humanitarnego jest działanie dla dobra dziecka i w jego najlepszym interesie.

 

Personel i osoby pełniące wolontariat  traktują dziecko z szacunkiem oraz uwzględniają jego godność i potrzeby. Niedopuszczalne jest stosowanie przez personel i osoby pełniące wolontariat wobec dziecka przemocy w jakiejkolwiek formie. Personel i osoby pełniące wolontariat, realizując te cele, działają w ramach obowiązującego prawa, przepisów wewnętrznych organizacji/instytucji oraz swoich kompetencji.

 

1. W komunikacji z dziećmi zachowuj cierpliwość i szacunek rozumiejąc, że dzieci dotknięte traumą wojenną mogą okazywać lęk, złość, obojętność i wyrażać inne trudne emocje wynikające z ich doświadczeń.

 

2. Słuchaj uważnie dzieci i udzielaj im odpowiedzi adekwatnych do ich wieku i danej sytuacji. Komunikując się z dzieckiem staraj się, by Twoja twarz była na poziomie twarzy dziecka.

 

3. Zapewnij dzieci, że jeśli czują się niekomfortowo z jakąś sytuacją, zachowaniem czy słowami, mogą o tym powiedzieć Tobie lub wskazanej osobie (patrz Zasada 2 – podejmowanie interwencji) i mogą oczekiwać  odpowiedniej reakcji i/lub pomocy.

 

4. Doceniaj i szanuj wkład dzieci w podejmowane działania, aktywnie je angażuj i traktuj równo bez względu na ich płeć, orientację seksualną, sprawność/niepełnosprawność, status społeczny, etniczny, kulturowy, religijny i światopogląd. Unikaj faworyzowania dzieci.

 

5. Podejmując decyzje dotyczące dziecka, poinformuj o tym dziecko i staraj się brać pod uwagę jego oczekiwania.

 

6. Zadbaj o to, aby być w zasięgu wzroku lub słuchu innych pracowników i wolontariuszy, kiedy prowadzisz aktywności z dziećmi. W wyjątkowych i uzasadnionych sytuacjach, kiedy musisz zostać z dzieckiem sam na sam, zawsze powiadom o tym pozostałych pracowników i wolontariuszy oraz poinformuj, w którym dokładnie miejscu będziesz przebywać wraz z dzieckiem.

 

7. Szanuj prawo dziecka do prywatności. Jeśli konieczne jest odstąpienie od zasady poufności aby chronić dziecko, wyjaśnij to dziecku najszybciej jak to możliwe.

 

8. Unikaj zbędnego ryzyka. Pracując z dziećmi upewnij się, że sprzęt i wyposażenie są używane w sposób zgodny z przeznaczeniem, a otoczenie jest bezpieczne (zwróć uwagę na zabezpieczenia okien i schodów, ograniczony dostęp do ruchliwych dróg, otwartej wody itd.)

1. Nie wolno Ci krzyczeć, zawstydzać, upokarzać, lekceważyć i obrażać  dziecka.

 

2. Nie wolno Ci bić, szturchać, popychać ani w jakikolwiek sposób naruszać integralności fizycznej dziecka.

 

3. Nie wolno Ci nawiązywać z dzieckiem jakichkolwiek relacji romantycznych lub seksualnych ani składać mu nieodpowiednich propozycji. Obejmuje to także seksualnie komentarze, żarty, gesty oraz udostępnianie dzieciom treści erotycznych i pornograficznych bez względu na ich formę.

 

4. Nie wolno Ci utrwalać wizerunku dziecka (filmowanie, nagrywanie głosu, fotografowanie). Dotyczy to także umożliwienia osobom trzecim utrwalenia wizerunków dzieci.

 

5. Nie wolno Ci zapraszać dzieci do swojego prywatnego mieszkania/domu ani spotykać się z nimi poza godzinami pracy. Obejmuje to także kontakty z dziećmi poprzez prywatne kanały komunikacji (prywatny telefon, e-mail, komunikatory, profile w mediach społecznościowych) i udostępnienie własnych danych osobowych.

 

6. Nie wolno Ci proponować dzieciom alkoholu, wyrobów tytoniowych ani nielegalnych substancji, jak również używać ich w obecności dzieci.

 

7. Nie podejmuj innego niż niezbędny kontaktu fizycznego z dzieckiem. Dotyczy to zwłaszcza pomagania dziecku w ubieraniu i rozbieraniu, jedzeniu, myciu, przewijaniu, w korzystaniu z toalety oraz spania z dzieckiem w jednym łóżku lub pokoju. Zadbaj o to, aby w każdej z takich czynności asystowała Ci inna osoba z organizacji/instytucji. Jeśli pielęgnacja i opieka higieniczna nad dziećmi należą do Twoich obowiązków, zostaniesz przeszkolony w tym kierunku.

 

8. Jeśli będziesz świadkiem jakiegokolwiek z wyżej opisanych zachowań i/lub sytuacji ze strony innych dorosłych lub dzieci, zawsze poinformuj o tym osobę odpowiedzialną za organizację/instytucję i/lub postąp zgodnie z obowiązującą procedurą interwencji.

 

 

Dzieci z doświadczeniem uchodźczym narażone są na różne formy krzywdzenia ze strony opiekunów, członków rodziny, pracowników(-czki) i wolontariuszy(-ki) i innych osób trzecich. Pracownicy i wolontariusze pracujący z dziećmi w miejscach tymczasowego pobytu mogą być świadkami ich krzywdzenia, mogą zostać powiadomieni, że dziecko zostało skrzywdzone, lub podejrzewać, że doszło do krzywdzenia na podstawie różnych symptomów (zachowanie, wygląd, stan zdrowia dziecka).

W każdej sytuacji wiedzy lub podejrzeń, że dziecko doświadczyło krzywdzenia, konieczne jest podjęcie adekwatnej interwencji, by zapewnić mu bezpieczeństwo. Bardzo ważne jest, by w organizacji/instytucji została opracowana jasna procedura pokazująca, jak – krok po kroku – powinien postąpić każdy, kto podjął podejrzenie o krzywdzeniu dziecka. Znajomość zasad interwencji przez pracowników(-czki)/wolontariuszy(-ki) znacząco podnosi prawdopodobieństwo podjęcia przez nich reakcji w sytuacji krzywdzenia dziecka.

 

Poniżej przedstawiona jest przykładowa procedura interwencji, która może zostać zaadaptowana w każdej instytucji/organizacji z uwzględnieniem jej specyfiki i potrzeb. Procedura uwzględnia interwencje w sytuacji podejrzeń krzywdzenia dziecka w instytucji/organizacji przez osoby trzecie, takie jak wolontariusze(-ki), pracownicy(-ki), przez  osoby dorosłe  bliskie dziecku, rodziców, opiekunów prawnych oraz przez osoby nieletnie.

Ważne jest, by w każdej instytucji/organizacji wyznaczona została osoba odpowiadająca za ochronę dzieci, do której zarówno podopieczni, jak i pracownicy(-czki)/wolontariusze(-ki) będą mogli zgłaszać niepokojące sytuacje.

Zasady ogólne

 

1. Zagrożenie bezpieczeństwa dzieci może przybierać różne formy, z wykorzystaniem różnych sposobów kontaktu i komunikowania. Na potrzeby niniejszych Zasad przyjęto następującą kwalifikację zagrożenia bezpieczeństwa dzieci:

 

a) popełniono przestępstwo na szkodę dziecka (np. wykorzystanie seksualne, znęcanie się nad dzieckiem);
b) doszło do innej formy krzywdzenia, niebędącej przestępstwem, takiej jak np. krzyk, kary fizyczne, poniżanie;
c) doszło do zaniedbania potrzeb życiowych dziecka (np. związanych z żywieniem, higieną czy zdrowiem);
d) dziecko przebywa w Polsce bez opieki osoby dorosłej.

 

2. Na potrzeby niniejszego dokumentu wyróżniono procedury interwencji w przypadku podejrzenia działania na szkodę dziecka przez:

a) osoby trzecie, takie jak wolontariusze(-ki), pracownicy(-czki) i współpracownicy(-czki) miejsc pobytu tymczasowego i innych miejsc wsparcia;
b) osoby niepełnoletnie.
c) dorosłe osoby bliskie dziecku, rodziców, opiekunów prawnych bądź faktycznych (opiekunów tymczasowych).

3. Na potrzeby niniejszego dokumentu pod pojęciem pracownika(-czki) rozumie się także współpracownika(-czkę) instytucji/organizacji niezależnie od formy współpracy (osoby pełniące wolontariat, osoby zatrudnione w ramach stosunków cywilnoprawnych).

4. Na potrzeby niniejszego dokumentu pod pojęciem miejsca tymczasowego pobytu rozumie się każde miejsce, w którym uchodźcy przebywają celem krótko- lub długotrwałego pobytu, niezależnie od ich formy prawnej.

5. W przypadku gdy w dokumencie mowa o sądzie rodzinnym lub opiekuńczym, oznacza to sąd rejonowy, wydział rodzinny i nieletnich położony z reguły w miejscowości lub gminie, w której przebywa dziecko, lub w gminie sąsiedniej. W przypadku problemów z ustaleniem właściwości sądu należy sięgnąć do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ustalenia siedzib i obszarów właściwości sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych oraz zakresu rozpoznawanych przez nie spraw, dostępnego na stronie:  https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210001269/O/D20211269.pdf  

6. Przez właściwy miejscowo ośrodek pomocy społecznej należy rozumieć ośrodek położony w gminie/dzielnicy, w której zamieszkuje dziecko.

 

7. Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa należy złożyć do właściwej miejscowo (najbliższej) jednostki policji lub prokuratury.

8. Osobą odpowiedzialną za prowadzenie interwencji jest osoba kierująca instytucją pomocową. Jeżeli instytucja prowadzi kilka punktów pomocowych, wówczas osobą odpowiedzialną za prowadzenie interwencji jest osoba kierująca punktem, w którym doszło do stwierdzenia krzywdzenia dziecka.

9. Pracownicy(-czki) i współpracownicy(-czki) organizacji/instytucji, którzy pozyskali wiedzę o krzywdzeniu dziecka, zobowiązani są do nieujawniania jej osobom postronnym za wyjątkiem uprawnionych służb.

10. Pod pojęciem interwencji rozumiane jest podjęcie działań zmierzających do zapewnienia dziecku bezpieczeństwa (w zależności od sytuacji może to być rozmowa z rodzicami/opiekunami lub zgłoszenie do wskazanej w poniższych punktach instytucji).

1. W przypadku podejrzenia krzywdzenia przez osobę trzecią – (pracownik(-czka)/wolontariusz(-ka) -należy niezwłocznie odsunąć tę osobę od pracy z dziećmi do czasu wyjaśnienia sprawy.

 

2. Jeżeli zagrożone jest życie lub zdrowie dziecka pracownik(-czka)/wolontariusz(-ka), który powziął wiadomość na ten temat, powinien niezwłocznie poinformować osobę odpowiedzialną prowadzenie interwencji. Osoba ta powiadamia policję, dzwoniąc na numer alarmowy 112 lub 997 i podając dane własne, dane dziecka, miejsce pobytu dziecka oraz opis okoliczności sprawy. Jeśli nie można skontaktować się z osobą odpowiedzialną za prowadzenie interwencji, pracownik(-czka)/wolontariusz(-ka) dokonuje zgłoszenia samodzielnie i wysyła pisemną informację do osoby odpowiedzialnej za prowadzenie interwencji.

 

3. Jeżeli pracownik(-czka) podejrzewa, że dziecko jest pokrzywdzone przestępstwem handlu ludźmi, wówczas powinien/powinna zastosować procedurę z ust. 2 lub zadzwonić na numer + 48 664 974 934 bądź wysłać maila na adres: handelludzmibsk@policja.gov.pl. Na podany numer oraz adres email można zgłosić sprawę anonimowo. W przypadku wymagającym natychmiastowej reakcji (np. gdy dziecko przemieszcza się ze sprawcą) należy dzwonić na telefony alarmowe 112 lub 997(!). Więcej informacji można znaleźć na portalu: https://www.gov.pl/web/handel-ludzmi

 

4. W przypadku, gdy wobec dziecka popełniono inne przestępstwo osoba odpowiedzialna za prowadzenie interwencji sporządza zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa i przekazuje je do właściwej miejscowo policji lub prokuratury. Wzór zawiadomienia znajduje się w Załączniku nr 3. 

 

5. W przypadku gdy pracownik(-czka) dopuścił(a) się wobec dziecka innej formy krzywdzenia niż popełnienie przestępstwa na jego szkodę, osoba odpowiedzialna za prowadzenie interwencji powinna zbadać wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności wysłuchując pracownika(-czki) podejrzewanego/podejrzewaną o krzywdzenie, dziecko oraz innych świadków zdarzenia.  W sytuacji gdy naruszenie dobra dziecka jest znaczne, w szczególności gdy doszło do dyskryminacji lub naruszenia godności dziecka,  osoba prowadząca interwencję powinna rozważyć rozwiązanie stosunku prawnego z osobą, która dopuściła się krzywdzenia, lub zarekomendować takie rozwiązanie zwierzchnikom tej osoby. Jeżeli pracownik(-czka), który dopuścił(a) się krzywdzenia, nie jest bezpośrednio zatrudniony(-a) przez punkt, lecz przez instytucję współpracującą, wówczas należy zarekomendować zakaz jego/jej wstępu na teren punktu a w razie potrzeby rozwiązać umowę z instytucją współpracującą.

 

1. W przypadku podejrzenia krzywdzenia dziecka przez inne dziecko zamieszkujące w miejscu tymczasowego pobytu należy przeprowadzić rozmowę z rodzicami/opiekunami dziecka podejrzewanego o krzywdzenie oraz z tym dzieckiem, jeżeli jego rozwój psychofizyczny na to pozwala. Wspólnie z rodzicami/opiekunami dziecka należy opracować plan naprawczy. Z rodzicami/opiekunami dziecka poddawanego krzywdzeniu należy opracować plan zapewnienia mu bezpieczeństwa, włączając w ten plan sposoby odizolowania go od źródeł zagrożenia

 

2.  Wszelkimi możliwymi sposobami należy upewnić się, że dziecko podejrzewane o krzywdzenie innego dziecka samo nie jest krzywdzone przez rodziców/opiekunów, innych dorosłych bądź inne dzieci. W przypadku potwierdzenia takiej okoliczności należy przejść do procedury z § 4.

 

3.  Jeżeli osobą podejrzewaną o krzywdzenie jest dziecko w wieku od 13 do 17 lat, a jego zachowanie stanowi czyn karalny,  należy odbyć rozmowę z rodzicami dziecka krzywdzącego oraz krzywdzonego oraz poinformować właściwy miejscowo sąd rodzinny lub policję poprzez pisemne zawiadomienie.

 

4.  Jeżeli osobą podejrzewaną o krzywdzenie jest dziecko powyżej lat 17, a jego zachowanie stanowi przestępstwo, wówczas należy poinformować właściwą miejscowo jednostkę policji lub prokuratury poprzez pisemne zawiadomienie.

1. W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa na szkodę dziecka przez rodzica lub opiekuna prawnego/faktycznego należy sporządzić zawiadomienie na piśmie i skierować je do właściwej miejscowo jednostki policji.

 

2. W przypadku podejrzenia, że rodzic lub opiekun dziecka zaniedbuje jego potrzeby psychofizyczne lub rodzina jest niewydolna wychowawczo (np. dziecko chodzi w nieadekwatnych do pogody ubraniach, opuszcza miejsce zamieszkania bez nadzoru osoby dorosłej, rodzic krzyczy na dziecko, rodzic stosuje kary fizyczne niebędące przestępstwem),  należy porozmawiać z rodzicem, uświadamiając niewłaściwość postępowania i w miarę możliwości umożliwić mu kontakt z psychologiem. W sytuacji zaniedbania materialnego należy upewnić się, że rodzic otrzymał odpowiednie wsparcie socjalne lub pokierować po takie wsparcie.

 

3. W przypadku braku współpracy rodzica należy pisemnie lub mailowo poinformować o sytuacji właściwy ośrodek pomocy społecznej, podając swoje dane, dane dziecka i w miarę możliwości jak najwięcej szczegółów sprawy (w tym dane opiekunów dopuszczających się krzywdzenia). OPS powinien wszcząć procedurę Niebieskiej Karty oraz – w miarę potrzeb – rozpocząć pracę socjalną z rodziną.

 

1. W przypadku powzięcia podejrzenia, że dziecko przebywa na terytorium RP bez opieki osoby dorosłej, w pierwszej kolejności należy zapewnić bezpieczeństwo dziecku oraz zadbać o jego podstawowe potrzeby (wyżywienie, ubiór, odpoczynek) i uniemożliwić mu oddalenie się

2. Po ustaleniu, że dziecko zgubiło się, należy poinformować najbliższą jednostkę policji oraz właściwy ośrodek pomocy społecznej. Poinformowanie powinno być w miarę możliwości pisemne.

3. W przypadku uzyskania informacji, że dziecko przybyło na terytorium RP samodzielnie lub zostało porzucone przez rodzica/opiekuna, należy poinformować właściwy miejscowo sąd opiekuńczy oraz właściwy ośrodek pomocy społecznej o fakcie przebywania dziecka bez opieki. Poinformowanie powinno być w miarę możliwości pisemne.

4. W przypadku, gdy przebywanie dziecka bez opieki zgłasza pracownik(-czka) wykwalifikowanej instytucji pomocowej, w której dziecko mieszka, wówczas pracownik(-czka) takiej instytucji może podać swoje dane ośrodkowi pomocy społecznej jako kandydata na opiekuna tymczasowego dziecka.

5. Sąd opiekuńczy podejmie decyzję o właściwym sposobie zapewnienia bezpieczeństwa dziecku. Do czasu wydania rozstrzygnięcia należy dziecku umożliwić przebywanie w miejscu tymczasowego pobytu.

 

6. W przypadku powzięcia wiadomości, że dziecko przebywa w Rzeczypospolitej Polskiej pod opieką spokrewnionej lub niespokrewnionej osoby dorosłej, której opieka nad nim nie jest usankcjonowana prawnie,  należy wytłumaczyć tej osobie, na czym polega instytucja opiekuna tymczasowego. Następne zachęcić ją do złożenia wniosku o ustanowienie opieki tymczasowej, pomagając w jego wypełnieniu. Jeśli nie jest to możliwe, należy poinformować właściwy ośrodek pomocy społecznej o tym fakcie, celem złożenia przez ośrodek wniosku do sądu opiekuńczego o ustanowienie tej osoby opiekunem tymczasowym. Warto także zachęcić tę osobę do rejestracji w konsulacie lub ambasadzie Ukrainy w Polsce.

 

7. Jeśli niepokoisz się o dziecko i nie wiesz, jak postąpić, zadzwoń pod numer 800 100 100 prowadzony przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę. Dyżury w języku polskim i rosyjskim. Więcej informacji na stronie: 800100100.pl

 

 

Możesz wykorzystać poniższą propozycję (zobacz także sekcje "materiały do pobrania") Zasad lub zaadaptować ją do potrzeb swoich działań. Materiały dostępne są bezpłatnie i zapraszamy do korzystania z nich.

Ważne jest, aby z Zasadami zostali zapoznani wszyscy pracownicy, wolontariusze i współpracownicy organizacji - na wszystkich jaj szczeblach - oraz, żeby każdy z nich zobowiązał się do ich stosowania.