Piecza zastępcza

Rodzinna piecza zastępcza stanowi procentowo najliczniejszą formę wychowania dzieci poza rodziną pochodzenia: 78% dzieci zabezpieczonych poza rodzinami pochodzenia wychowuje się właśnie w rodzinach zastępczych, a nie w formach instytucjonalnych. W 2023 roku w Polsce w rodzinach zastępczych wychowywało się 73 400 dzieci i ta liczba ma tendencję rosnącą.

Nie ma wątpliwości co do tego, że rodzice zastępczy pracują w bezpośrednim kontakcie z dziećmi, z których większość ma za sobą doświadczenie krzywdzenia w rodzinie pochodzenia, co z kolei naraża rodziców zastępczych na ryzyko wtórnego stresu pourazowego, zmęczenia współczuciem (ang. compassion fatigue) i wypalenie zawodowe. Czyni to rodziny zastępcze przestrzeniami bardzo wrażliwymi. Z jednej strony wymagającymi zewnętrznego wsparcia i ochrony przed instytucjonalizacją, aby zachować rodzinny charakter leczącej relacji między dziećmi i rodzicami. Z drugiej – uważności na fakt, że wychowywanie skrzywdzonych dzieci przejawiających rozmaite trudności, np. zaburzenia modelu przywiązania, objawy traumy wczesnodziecięcej, trudności w funkcjonowaniu emocjonalnym i poznawczym wynikające z FAS (płodowego zespołu alkoholowego) może prowadzić do napięć w rodzinie zastępczej, zmniejszać zasoby dorosłych, a nawet wiązać się z ryzykiem wtórnej przemocy ze strony rodziców zastępczych (Biehal, Grant 2022).

Przyjęta w 2023 roku ustawa „Kamilkowa” (obecnie ustawa z dnia 13 maja 2016 r.  o zapobieganiu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich) nakłada obowiązek wdrożenia standardów ochrony małoletnich również na organizatorów rodzinnej pieczy zastępczej, a co za tym idzie na osoby prowadzące rodziny zastępcze wszystkich typów (rodziny zastępcze niezawodowe, spokrewnione, zawodowe oraz dyrektorów prowadzących rodzinne domy dziecka).

Poniżej znajduje się poradnik wdrażania Standardów ochrony małoletnich w praktykę rodzinnej pieczy zastępczej, który jest adresowany zarówno do organizatorów, jak i do rodziców zastępczych. Został przygotowany przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę we współpracy z IKEA, jako część wspólnie zrealizowanego projektu „Miejsce zwane Domem. A foster care is a good care”. Poszczególne części poradnika były konsultowane i przygotowywane przez środowisko rodzin zastępczych (4 placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego, 4 rodzinne domy dziecka i 1 rodzina zastępcza zawodowa) i przez koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej oraz przez dzieci wychowujące się w rodzinach zastępczych.

Przygotowywaniu poradnika przyświecała jedna myśl: rodzina zastępcza nie jest placówką, dlatego standardy ochrony dzieci w rodzinach zastępczych muszą być traktowane w zupełnie inny sposób. Z zachowaniem ustawowej intencji ochrony dzieci, ale przy nieustannej pamięci o tym, że siłą rodziny i jej leczącego, modelującego wpływu na dzieci są relacje i bliskość, a nie regulaminy i procedury. Stąd namysł nad tym, aby standardy ochrony dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej koncentrowały się przede wszystkim na potrzebach i prawach dzieci, ale również na wyposażeniu rodziców zastępczych przez organizatora w potrzebną im wiedzę, umożliwieniu stałego rozwoju w ramach szkoleń i indywidualnego wsparcia specjalistycznego, zrozumieniu specyfiki ich pracy i konsultowaniu z nimi zapisów. Ostateczny kształt standardów powinien wzmacniać relacyjny charakter rodzin zastępczych i stronić od “instytucjonalizacji” i obudowywania  rodzinnej pieczy zastępczej nadmiernymi procedurami. Poradnik zawiera również rekomendacje szeregu dobrych praktyk, które nie wynikają bezpośrednio z zapisów ustawowych, ale są wyrazem dostosowania i ustawowej intencji ochrony dzieci przed przemocą do specyfiki rodzinnej pieczy zastępczej.

Zobacz, jak wdrożyć standardy ochrony dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej - pobierz Poradnik.